Käldeekoodi siijđon Luándustaađâ

'''Luándustaađâ''' lii [[stuárus]], mon nummeerlâš árvu lii universaal, ađai tot ij lah kiddâ saajeest ige ääigist. Luándustaađah láá váhá nuuvt ko matemaatlâš staađah, tego [[pii (staađâ)|pii]]. Luándustaađah láá ovdâmerkkân [[Planck staađâ]] ''h'', [[čuovâliähtu]] kuárusvuođâst ''c'' já [[gravitaatiostaađâ]] ''G''. 

== Dimensioliih já dimensiottemes luándustaađah ==

Dimensiolij luándustaađâi áárvuh láá kiddâ ohtâduvâin toin naalij, ete staađâ árvu muttoo, jis ton ohtâdâh muttoo. Ovdâmerkkân čuovâliähtu miäruštâlloo táválávt ohtâdâhhân meettereh sekuntist, kuás ton árvu lii 299 792 458. Jis čuovâliävtu miäruštâlâččij ohtâdâhhân kilomeettereh sekuntist, te ton árvu ličij 299 792,458.

Dimensiottemes luándustaađâi áárvuh iä lah kiddâ kevttum ohtâduvâin, pic toh láá táválávt dimensiolij staađâi uásimereh. Tastko dimensiottemes staađah láá tuše lovoh, te lii máhđulâš, ete miinii puátteevuođâ teoriaid ennust toi áárvuid. 

[[Sommerfeld staađâ]] α lii ohtâ tobdosumosijn dimensiottemes staađâin. Ton árvu lii mittedum iskoslávt viehâ tárkká (7,297 352 5376 x 10<sup>-3</sup>), mut tom ij lah vala puáhtám suorgiittiđ mongin teoriast. Nubbe tobdos ovdâmerkkâ lii [[prootoon]] já [[elektron]] massai koskâvuotâ m<sub>p</sub> / m<sub>e</sub>, mon lohoárvu lii suulân 1 836,15267247.

Uási luándustaađâi áárvuin láá täärhih, tastko SI-vuáháduvvâst vuáđuohtâduvah láá miäruštâllum toi vievâst.

== Motomeh luándustaađah ==

=== Almolâš luándustaađah ===

{| class="wikitable"
|-
!Staađâ
!Tubdâldâh
!Árvu
!Koskâvuođâlâš epitärkkivuotâ
|- 
|[[čuovâliähtu]]
|<math>c \,</math>
|299 792 458 m/s
|tärkki (ohtâduvâi miäruštâllâm mield)
|-
|[[Gravitaatiostaađâ]]
|<math>G \,</math>, <math>\gamma \,</math>
|6,67428(67) × 10<sup>–11</sup> m<sup>3</sup>·kg<sup>−1</sup>·s<sup>−2</sup>
|1,0 × 10<sup>−4</sup>
|-
|[[Planck staađâ]]
|<math>h \,</math>
|6,626 070 15 × 10<sup>−34</sup> J·s
|tärkki (ohtâduvâi miäruštâllâm mield)
|-
|[[redusistum Planck staađâ]] ([[Dirac staađâ]])
|<math>\hbar = h / (2 \pi)</math>
|1,054 571 818 × 10<sup>−34</sup> J·s
|
|-
|}

=== Šleđgâmagneetlâš staađah ===

{| class="wikitable"
|-
!Staađâ
!Tubdâldâh
!Árvu
!Koskâvuođâlâš epitärkkivuotâ
|-
|Kuárusvuođâ [[permeabiliteet]] ađai magneetstaađâ
|<math> \mu_0 \,</math>
|1,256 637 062 12(13) × 10<sup>−6</sup> N·A<sup>−2</sup>
|1,5 × 10<sup>-13</sup>
|-
|Kuárusvuođâ [[permittiivlâšvuotâ]] ađai šleđgâstaađâ
|<math> \varepsilon_0 = 1/(\mu_0 c^2) \,</math>
|8,854 187 817 8128(13) × 10<sup>−12</sup> F·m<sup>−1</sup>
|1,5 × 10<sup>-13</sup>
|-
|Kuárusvuođâ karakteristlâš [[impedans]]
|<math>Z_0 = \mu_0 c \,</math>
|376,730 313 461... Ω
|1,5 × 10<sup>-13</sup>
|-
|[[Coulomb laahâ|Coulomb staađâ]]
|<math>k_e = 1 / 4\pi\epsilon_0 \,</math>
|8,987 551 792... × 10<sup>9</sup> N·m²·C<sup>−2</sup>
|1,5 × 10<sup>-13</sup>
|-
|[[Algâvárádâs]]
|<math>e
\,</math>
|1,602 176 634 × 10<sup>−19</sup> C
|tärkki (ohtâduvâi miäruštâllâm mield)
|}<noinclude>

=== Aatoom- já vááimusfyysiik staađah ===

{| class="wikitable"
|-
!Staađâ
!Tubdâldâh
!Árvu
!Koskâvuođâlâš epitärkkivuotâ
|- 
| colspan=1 |[[Bohr suonjâr]]
|<math>a_0 = \alpha / 4 \pi R_\infin \,</math>
|5,291 772 108(18) × 10<sup>−11</sup> m
|3,3 × 10<sup>−9</sup>
|-
| colspan=1 |Klassiklâš elektron suonjâr
|<math>r_e = e^2 / 4\pi\epsilon_0 m_e c^2\,</math>
|2,817 940 2894(58) × 10<sup>−15</sup> m
|2,1 × 10<sup>−9</sup>
|-
| colspan=1 |[[Elektron]] massa
|<math>m_e \,</math>
| 9,109 382 15(45) × 10<sup>−31</sup> kg
|5,0 × 10<sup>−8</sup>
|-
|colspan=1 | [[Fermi lahtosstaađâ]]
|<math>G_F / (\hbar c)^3</math>
|1,166 39(1) × 10<sup>−5</sup> GeV<sup>−2</sup>
|8,6 × 10<sup>−6</sup>
|-
|colspan=1 |[[Sommerfeld staađâ]]
|<math>\alpha = \mu_0 e^2 c / (2 h) = e^2 / (4 \pi \epsilon_0 \hbar c) \,</math>
|7,297 352 537 6(50) × 10<sup>−3</sup>
|6,8 × 10<sup>−10</sup>
|-
|colspan=1 |[[Prootoon]] massa
|<math>m_p \,</math>
| 1,672 621 637(83) × 10<sup>−27</sup> kg
|5,0 × 10<sup>−8<sup>
|-
|colspan=1 |[[Rydberg staađâ]]
|<math>R_\infin = \alpha^2 m_e c / 2 h \,</math>
|10 973 731,568 525(73) m<sup>−1</sup>
|6,6 × 10<sup>−12</sup>
|-
|}<noinclude>

=== Kemia já termodynamiik staađah ===

{| class="wikitable"
|-
!colspan=2|Staađâ
!Tubdâldâh já ciälhus
!Árvu
!Koskâvuođâlâš epitärkkivuotâ
|-
|colspan=2|[[Aatoommassaohtâdâh]] (1/12-uási [[čiđđâ]]-12-aatoom massaast)
|<math>m_u = 1 \ u \,</math>
|1,660 538 86(28) × 10<sup>−27</sup> kg
|1,7 × 10<sup>−7</sup>
|-
|colspan=2|[[Avogadro staađâ]]
|<math>N_A, L \,</math>
|6,022 140 76 × 10<sup>23</sup> mol<sup>−1</sup>
|tärkki
|-
|colspan=2|[[Boltzmann staađâ]]
|<math>k = k_B = R / N_A \,</math>
|1,380 649 × 10<sup>−23</sup> J·K<sup>−1</sup>
|tärkki
|-
|colspan=2|[[Faraday staađâ]]
|<math>F = N_A e \,</math>
|96 485,332 123 310 0184 C·mol<sup>−1</sup>
|tärkki
|-
|colspan=2|[[Kaasustaađâ]]
|<math>R \,</math>
|8,314 462 618 153 24 J·K<sup>−1</sup>·mol<sup>−1</sup>
|tärkki
|-
|colspan=2|Moolaarsâš Planck staađâ
|<math>N_A h \,</math>
|3,990 312 716(27) × 10<sup>−10</sup> J·s·mol<sup>−1</sup>
|6,7 × 10<sup>−9</sup>
|-
|rowspan=2|[[Ideaalkaasu]] [[molâsaijaasvuotâ]],  
|ko <math>T</math>=273.15 K já <math>p</math>=100 kPa
|rowspan=2|<math>V_m = R T / p \,</math>
|2,2710 954 64... × 10<sup>−2</sup> m³·mol<sup>−1</sup>
|tärkki
|-
|ko <math>T</math>=273.15 K já <math>p</math>=101.325 kPa
|2,2413 969 54... × 10<sup>−2</sup> m³·mol<sup>−1</sup>
|tärkki
|-
|colspan=2|[[Stefan-Boltzmann staađâ]]
|<math>\sigma = (\pi^2 / 60) k^4 / \hbar^3 c^2 </math>
|5,670 400(40) × 10<sup>−8</sup> W·m<sup>−2</sup>·K<sup>−4</sup>
|tärkki
|-
|colspan=2|[[Wien sirdâšemlaahâ|Wien sirdâšemlaavâ]] staađâ
|<math>b = (h c / k) /   \,</math> 4,965 114 231...
|2,897 768 5(51) × 10<sup>−3</sup> m·K
|tärkki
|-
|}<noinclude>

== Käldeeh ==

{{Jurgâlus
| 1 = :fi:Luonnonvakio}}

[[Luokka:Luándustaađah|*]]